Nepnieuws?! Het verschil tussen desinformatie, nepnieuws, propaganda en meer
Een politicus die een probleem in zijn voordeel probeert uit te leggen, een persoon op Facebook die kwaad spreekt over een groep in de samenleving of een journalist die met een grafiek een vertekend beeld geeft. We noemen het al gauw nepnieuws.
Maar je kan op veel verschillende manieren te maken krijgen met onjuiste en misleidende informatie. Voordat je hier goed op kan reageren, is het goed om te weten met welke vorm je te maken hebt. Deelt iemand met kwade bedoelingen nepnieuws? Of gaat het eigenlijk om framing van een verhaal?
Download hier de poster met de 7 soorten misleidende en onjuiste informatie
1. Nepnieuws
Het begrip ‘nepnieuws’ wordt vaak gebruikt als een overkoepelende term voor elke vorm van misleidende informatie. Maar eigenlijk is nepnieuws zelf maar één van de vele vormen daarvan. Met nepnieuws bedoelen we: verzonnen berichten, met als doel om mensen te misleiden om geld te verdienen of om je mening te beïnvloeden. Vaak heeft dit de vorm van een nieuwsbericht (maar is het niet geschreven en gecontroleerd door een professionele journalist).
Twijfel je of je een bericht kan vertrouwen? Met de volgende checks kan je meer te weten komen.
Ook deze story van NPO Kennis legt duidelijk uit hoe je nepnieuws kunt herkennen.
Journalist Rudy Bouma legt in dit artikel uit hoe hij naar nepnieuws speurt.
2. Desinformatie & misinformatie
Nepnieuws kan je zien als een vorm van desinformatie. Je spreekt van desinformatie wanneer iemand opzettelijk onjuiste informatie deelt om te misleiden of schade aan te richten. Vaak worden dit soort berichten op een gecoördineerde manier verspreid via sociale media, zodat het veel mensen bereikt. Bijvoorbeeld door de inzet van een trollenleger. Hoe dat werkt, lees je in deze artikelen.
Als iemand misleidende of onjuiste informatie deelt zonder die kwade bedoelingen, noem je dat misinformatie. Schade aanrichten is dan geen doel en er is ook geen sprake van coördinatie bij de verspreiding ervan.
3. Propaganda
Propaganda is informatie die bedoeld is om de publieke opinie te beïnvloeden en mensen zover te krijgen bepaalde acties te ondernemen. Vaak komen daar ook halve waarheden of regelrechte leugens bij kijken. Propaganda wordt vaak geassocieerd met autoritaire regimes, maar dat is niet altijd het geval. Propaganda is niet noodzakelijk gevaarlijk, maar wel als het polarisatie versterkt: als propaganda het wij-zij-denken voedt en de zij-groep als vijand gezien wordt, kan dit bijvoorbeeld leiden tot ernstige conflicten, extremistisch gedachtegoed en uitsluiting.
Mediawijs geeft meer informatie over propaganda.
In de oorlog tussen Rusland en Oekraïne wordt door beide kampen propaganda ingezet. Hier lees je daar meer over.
4. Complottheorieën
Complottheorieën of samenzweringstheorieën zijn theorieën die een heftige gebeurtenis proberen te verklaren door ze te wijten aan een (fictief) complot. Zo zijn er meerdere complottheorieën over het ontstaan van corona. Vaak zijn complotten niet zomaar uit de lucht gegrepen, maar goed doordacht. De lichtste vorm van complottheorieën zijn gebaseerd op waargebeurde feiten. Maar dit kan doorslaan in speculatie en vervolgens worden voorgesteld als enige waarheid.
In gesprek met iemand die in complottheorieën gelooft? Met deze vijf tips voer je een goed gesprek.
5. Haatspraak
Met haatspraak worden uitspraken en beelden bedoeld die een groep of een persoon aanvallen op basis van kenmerken als etniciteit, religie, geaardheid, geslacht, enzovoort. Het doel van de haatboodschapper is letterlijk om haat te zaaien tegenover het doelwit. Ook hier kan deze persoon leugens gebruiken of zaken uit de context rukken om de boodschap kracht bij te zetten.
Meer informatie vind je op Mediawijsheid.nl in het dossier Dreigtweets & haatberichten.
6. Slechte journalistiek
Ook slechte journalistiek is een vorm van misleidende informatie. Journalisten kunnen bijvoorbeeld nalatig zijn bij het (dubbel)checken van bronnen of de verkeerde conclusies trekken uit wetenschappelijke studies. Hoewel de berichtgeving in dit geval niet doelbewust misleidend is, krijgen nieuwsgebruikers wel verkeerde informatie.
Journalistiek speelt natuurlijk ook een belangrijke rol in het ontkrachten van van nepnieuws. Bijvoorbeeld in verkiezingstijd. Lees hier een interview met Alexander Pleijter over de rol van factcheckers tijdens verkiezingen.
7. Framing
Framing is een overtuigingstechniek waarbij specifieke woorden en beelden gebruikt worden om een boodschap op een bepaalde manier te verpakken. Alle context wordt als het ware weggelaten. Wie aan framing doet, bouwt letterlijk een frame of kader rond datgene wat hij of zij wil zeggen. Zo kan de toehoorder niet verder kijken dan het frame en schept de boodschapper een eenzijdig beeld.
Meer voorbeelden van framing, en hoe je hier precies mee om kunt gaan, lees en zie je in deze video's en artikelen.
Dit artikel is gebaseerd op het artikel 9 vormen van misleidende informatie van Mediawijs.be.
