Is het echt zo dat… de oorlog in Oekraïne in scène is gezet?
Duizenden mensen zagen dit filmpje als bewijs dat de oorlog in Oekraïne in scène is gezet. We zien een Oekraïense vrouw die gewond is, maar toch even een selfie maakt. Het filmpje wordt massaal gedeeld op sociale media. De delers weten het zeker: de situatie is nep en de oorlog is in scène gezet. Voor onderzoeksjournalist Rudy Bouma was dit een reden om te kijken waar de beelden vandaan komen: ,,Het was een vreemde situatie. Dat stukje met die selfie, daar trek je toch je wenkbrauwen over op. Wat een rare reactie van zo’n vrouw.”
Echt of nep?
In een oorlogssituatie hebben mensen veel behoefte aan nieuws. De oorlog heeft gevolgen voor de hele wereld, dus nieuwtjes gaan snel. Niet alleen via nieuwsbronnen, maar ook via sociale media. En ook al weten mensen dat niet alle berichten op sociale media waar zijn, toch is het lastig om écht te weten welke beelden nep zijn. In dit artikel geeft Rudy Bouma uitleg hoe hij beelden checkt en hoe jij dat zelf ook kan doen.
Van de vijftig meest gedeelde tweets in oktober 2022 over Oekraïne, gaat meer dan 10% over situaties in Oekraïne die in scène gezet zouden zijn.
Wie is Rudy Bouma?
Rudy is verslaggever voor Nieuwsuur. Hoe groter het nieuws, hoe vaker er ook nepnieuws volgt. Daarom zit hij ook veel op sociale media om nepnieuws te debunken. Dat betekent dat hij laat zien dat beelden die onterecht voor waarheid worden aangenomen, verkeerde informatie bevatten. Voor Nieuwsuur maakte Rudy een serie met de naam Ophef. Hierin duikt hij in de wereld van nepnieuws en complottheorieën om erachter te komen waar het misgaat en hoe dat komt.
Negatieve berichten
Tijdens de oorlog in Oekraïne verspreidt Rusland negatieve berichten over Oekraïne. En dat doet Oekraïne ook over Rusland. Daarmee willen ze de mening van mensen sturen. Dit noemen we ook wel propaganda. Een van de beweringen is dat de oorlog door Oekraïne in scène is gezet. Dit idee verspreidt zich razendsnel op sociale media via heel veel filmpjes. Beelden die echt zijn krijgen het stempel ‘nep’ en beelden van een speelfilm worden gebruikt om een nep-oorlog te bewijzen. Dat zorgt voor verwarring over de oorlog.
Twee afleveringen van Ophef, waar Rudy aan meewerkte, gaan veel over het beeldmateriaal dat wordt verspreid over de Russisch-Oekraïense oorlog. Voor Rudy is er een duidelijke conclusie over het in scène zetten van de oorlog: ,,Dat is nepnieuws. Dat geldt voor de beelden waarop je een gewonde ziet en waarvan wordt beweerd dat deze niet echt gewond is. En voor de beelden waarin je de set van een speelfilm ziet van een oorlog, die zouden bewijzen dat de oorlog in scène is gezet.”
De vrouw die een selfie maakt
Maar hoe check je dat dan? Ook de beelden van de gewonde vrouw die een selfie maakt worden in Ophef onderzocht. Rudy ging eerst op zoek naar de bron, het originele en onbewerkte materiaal. Hij vergelijkt de beelden met andere beelden die zijn gemaakt op hetzelfde moment en op dezelfde plek.
Zo ontdekt hij dat er echt een raketinslag is geweest op dat tijdstip en op die plek. Bij die aanslag was veel pers aanwezig. Daarna gaat hij op zoek naar de bron en de maker van het filmpje. Het originele filmpje blijkt veel langer te duren en daarin zie je veel andere gewonden. Het geeft dus heel veel meer informatie over de echtheid van de situatie.
Maar waarom heeft de gewonde vrouw nu een selfie gemaakt? De vrouw heeft er een goede reden voor, vertelt ze. Ze wilde haar eigen zus, die in Rusland woont, overtuigen dat er een aanslag was. Omdat de Russische media zeggen dat er helemaal geen oorlog is, weet haar zus niet hoe de echte situatie is. Door een selfie te maken hoopte de vrouw haar zus te overtuigen.
Deel van het geheel
Rudy legt uit hoe de verwarring rond de beelden kon ontstaan: ,,Er was bij deze raketaanslag heel veel pers ter plekke dus je zou zeggen: dat kan niet mis gaan. Maar toen dat filmpje op een Duits kanaal gestreamd werd, werd daar door iemand een piepklein stukje uitgeknipt. Dat stukje film gaat daarna de wereld over op sociale media. Een Russische afgevaardigde van de Verenigde Naties deelt het filmpje ook en er komen heel veel reacties van mensen die denken: zie je wel! En berichten met heftige emoties worden heel snel geliked en gedeeld.”
Hoe zorgt emotie op sociale media ervoor dat jij oorlogsberichten sneller deelt? Dat lees je in dit artikel
Check het zelf
,,Nieuws dat je boos maakt of schokt, kun je beter dubbelchecken”
Hoe kan jij voortaan zelf een afbeelding of video beoordelen? Rudy heeft daar tips voor:
- Ga op zoek naar de bron van een screenshot of fragment uit een video, bijvoorbeeld via reverse image-search.
- Zoek het nieuwsbericht op met ‘factcheck’ erachter. Dan kom je vaak terecht bij factcheckers. Zo hoef je zelf niet heel veel werk te doen. En een goede factchecker schrijft dan in zijn check ook alle bronnen, zodat jij dat zelf ook weer kan controleren.
Rudy: ,,Als je zelf heel heftige emoties voelt bij een beeld, bedenk dan of je dat meteen wilt doorsturen. Want we weten dat nepnieuws zes keer sneller wordt verspreid dan gewoon nieuws, omdat het vaak heftig en boosmakend is.”
Wil je het hele verhaal van Ophef zien over propaganda in de Russisch-Oekraïense oorlog? Bekijk de aflevering hier. Daarin legt Rudy ook het verhaal van de gewonde vrouw die een selfie maakte uit.
