Hoe groot is de rol van desinformatie tijdens de verkiezingen?
Hoe groot is de rol van desinformatie tijdens de verkiezingen? En wat kan jou helpen om uitspraken van politici, of berichten op sociale media goed te beoordelen? Daarover ging redacteur Clare Brouwer , in aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen van 2023, in gesprek met Alexander Pleijter van Nieuwscheckers.
Alexander werkt mee aan de factcheckmarathon, gehouden door journalisten van het AD en de aangesloten regionale kranten, Pointer (KRO-NCRV) en Nieuwscheckers (Universiteit Leiden). Ook in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 worden berichten van politici gecheckt op fouten en onwaarheden. Wat staat er in verkiezingsprogramma’s? Wat zeggen politici en wat beloven ze? En kan dat wel?
Ook in 2024 is er een Factcheckmarathon, volg hier alle factchecks die worden gepubliceerd in aanloop naar de Europese Parlementsverkiezingen.
Alexander Pleijter is deskundig in online journalistiek en factchecking. Hij onderzoekt de invloed van nieuwe media op de journalistiek. Ook is hij betrokken bij Nieuwscheckers, het factcheckproject van de Universiteit Leiden. Alexander: ,,Wat ik belangrijk vind is de uitleg van nieuws, dat mensen snappen hoe iets in elkaar zit. Met goede informatie kunnen mensen zelf bedenken welke partij bij hen past.”
Hoe gaan jullie te werk tijdens de verkiezingscampagne?
,,We beginnen meestal met verkiezingsprogramma’s doornemen. Wat staat er in en wat beloven ze te gaan doen? Daar worden wel eens onjuiste beweringen in gedaan of er wordt iets gezegd waar geen bewijs voor is. Ook houden we sociale media in de gaten. Wat beweren politici daar? Vlak voor de verkiezingen zijn er heel veel interviews in de media en verkiezingsdebatten.”
“Het is leuk om te kijken naar minder verwachte plekken. Vroeger verschenen politici bijvoorbeeld wel eens bij Koffietijd. Vaak is het informeler en wordt er wel eens wat gezegd wat niet helemaal klopt. Er is zo onwaarschijnlijk veel wat we in de gaten moeten houden. Daarom is het leuk dat we met verschillende media samenwerken zodat we gebruik kunnen maken van elkaars kennis.”
Welke invloed heeft desinformatie op verkiezingen?
,,Tijdens Nederlandse verkiezingen zien we eigenlijk niet vaak dat er met opzet desinformatie wordt verspreid, zoals in Amerika. Je hebt altijd anonieme trollenlegers. Dat zijn grote hoeveelheden nepaccounts die foute informatie proberen te verspreiden. Maar dat gebeurt niet per se alleen tijdens de verkiezingen.”
,,Politici die verkeerde informatie verspreiden, doen dat vaak uit knulligheid of hebben iets verkeerd onthouden. Een politicus heeft ooit een rapport gelezen en wil dat daar tijdens een debat over vertellen, maar weet dan niet meer precies hoe het zit. Daardoor kan er een overdrijving in zitten: een record blijkt helemaal geen record. Wanneer belangrijke verkeerde informatie wordt verspreid, kan dat van invloed zijn op iemands stemgedrag. Als je desinformatie voor waarheid aanneemt, kan dat je stem bepalen.”
Wat zijn tijdens deze verkiezingen gevoelige onderwerpen voor desinformatie?
,,Dat zijn onderwerpen waar veel politieke discussie over is. In de media, maar ook op sociale media. Denk maar aan het stikstofdebat en de boeren. Asielzoekers en de opvangproblemen krijgen op dit moment veel aandacht. Lange wachttijden voor woningen, dat zien we ook veel terug.”
,,Een voorbeeld van een factcheck die wij hebben gepubliceerd gaat over het aantal asielzoekers dat dit jaar naar Nederland kwam. In een uitzending van Ongehoord Nieuws werd gezegd dat een recordaantal asielzoekers naar Nederland is gekomen. Dat hebben wij gefactcheckt en dat bleek niet te kloppen. In 2015 waren er veel meer asielzoekers die onze kant op kwamen door de oorlog in Syrië. En ze hadden ook een tel fout gemaakt bij het aantal asielzoekers. Dat was niet moedwillig volgens mij.”
Bekijk de website van Nieuwscheckers voor alle factchecks in aanloop naar de verkiezingen
Hoe kunnen mensen de verkiezingen het beste volgen en wanneer moeten alarmbellen afgaan?
,,Let goed op uitspraken van politici of in tweets dat iets een record is, of het allerhoogste, of nog nooit gebeurd. Als daarna geen precieze cijfers volgen, dan mag je wel alert zijn. Precieze cijfers kunnen ook verkeerd zijn, dat zie je bij het recordaantal asielzoekers. Maar bij woorden als: het neemt enorm toe of het wordt steeds erger, dat zijn wel dingen waarbij je vraagtekens moet stellen. Stel dan altijd de vraag: waar blijkt dat uit? Hoe erg is die stijging dan? Je kunt wel proberen om dingen zelf te checken, maar goed checken kost tijd en is moeilijk. Aantallen als asielzoekers of criminaliteitscijfers, daar moet je goed naar zoeken. En wat betekenen die cijfers? Daar moet je veel voor lezen.”
,,Het belangrijkste advies is dat je moet zorgen dat je nieuws haalt van betrouwbare nieuwsmedia. Waar journalisten werken die hun best doen om de informatie te controleren. Ga niet alleen af op wat je op sociale media tegenkomt en slik ook niet voor zoete koek wat politici allemaal zeggen. Een gezonde kritische houding is goed, maar ga ook niet alles wantrouwen. Daar word je cynisch en vervelend van.”
Wil je meer weten over hoe je jouw stem baseert op betrouwbare informatie? Lees dan deze tips.
