Hoe spot je trollenlegers?

Op 1 mei 2022 kopt RTL Nieuws: ‘Trollenleger Rusland verspreidt nepnieuws vanuit fabriek in Sint-Petersburg’. Uit het artikel blijkt dat Britse onderzoekers hebben ontdekt dat een trollenfabriek in opdracht van de Russische staat leugens verspreidt over de oorlog in Oekraïne. Het is een knappe vondst, want het is best ingewikkeld om trollenlegers op te sporen. 

Het gaat niet om grote troepen soldaten die zich over land, zee of in de lucht voortbewegen; trollen werken via nepacccounts op sociale media. Om te kunnen bepalen of je met acties van een trollenleger te maken hebt, moet je bijna als een detective te werk gaan. In dit artikel vraagt de Isdatechtzo?-redactie Robert van der Noordaa, expert in het opsporen van trollenlegers, hoe hij te werk gaat. 

Trollenlegers?

Een trollenleger is een groep accounts op sociale media die gecoördineerd berichten deelt, om verwarring of onrust te stoken en meningen te beïnvloeden. Dat gebeurt vaak in opdracht van een organisatie, een bedrijf of zelfs een staat. Zo’n trollenleger bestaat vaak uit nepaccounts. Een relatief kleine groep mensen beheert een heel groot aantal ‘soldaat’-accounts. Zie je honderd exact dezelfde berichten van honderd verschillende accounts? Dan is het goed mogelijk dat daar maar een persoon achter zit.

• Wie is de trollenlegerjager?
  Robert van der Noordaa. Hij is een journalist die zich heeft gespecialiseerd in het ontmaskeren van desinformatiecampagnes op sociale media. Dat doet hij met zijn eigen bedrijf Trollrensics. Naast kennis van digitale technologie, weet Robert ook veel van Oekraïne en Russische propaganda. Hij heeft een aantal jaar in Oekraïne en Rusland gewoond en heeft van dichtbij meegemaakt hoe de Russen de publieke opinie beïnvloeden.

• Wordt Trollrensics betaald voor het jagen op trollenlegers? Zo ja, door wie en met welk doel?
  Trollrensics is een commercieel bedrijf met een maatschappelijke missie. Het bedrijf voert opsporingswerk uit in opdracht van bedrijven of overheden die vermoeden dat zij te maken hebben met trollenlegers en die daartegen actie willen ondernemen.

• Waarom spoort Robert trollenlegers op? Wat is zijn motivatie?
  Zijn voornaamste drijfveer is om desinformatie tegen te gaan. Als hij kan bewijzen dat trollenlegers actief zijn, dan kan hij ook aantonen dat er sprake is van gecoördineerde desinformatiecampagnes. “Dat is belangrijk, want als we weten dat een kleine groep partijen bezig is de publieke opinie te manipuleren en zelfs de samenleving schade wil toebrengen, dan kunnen we ons daar beter tegen weren.”

De rol van neplegers bij een echte oorlog

Robert geeft als voorbeeld de oorlog in Oekraïne. “De echte oorlog wordt gevoerd tussen twee landen: Oekraïne en Rusland, en op het Oekraïense grondgebied. Maar er is ook een informatieoorlog gaande (wat we ook wel hybride oorlogsvoering noemen), waarbij verwarring wordt gezaaid over wat waar is of niet.” Robert heeft ontdekt dat met name Rusland veel gebruik maakt van trollenlegers en zogenaamde desinformatiecampagnes. Daarbij worden op grote schaal nepberichten gedeeld op sociale media, zodat mensen die gaan geloven en gaan twijfelen over wat er nu echt aan de hand is in Oekraïne. Hoe meer berichten worden gedeeld, hoe groter de kans dat ze trending worden, waardoor nog meer mensen ermee in aanraking komen. 

Hoe gaat een trollenlegerjager te werk?

“Wij hebben speciale software gebouwd waarmee we het internet kunnen afspeuren. Met data- en netwerkanalyses kan ik patronen ontdekken en de oorsprong van de berichten vaststellen. Zo weet ik of ik te maken heb met een trollenleger. We kunnen bijvoorbeeld nagaan of berichten daadwerkelijk van hetzelfde trollenleger afkomstig zijn. Met diezelfde gegevens kijken we welke accounts elkaar volgen en dan kun je snel verbindingen leggen. Als trollen elkaar volgen, is dat omdat ze dan makkelijker elkaars berichten verder kunnen verspreiden.” 

Ook aan de momenten waarop berichten worden verstuurd, kan Robert zien of het om acties van trollenlegers gaat. “Het verspreiden van berichten is vaak geprogrammeerd. Je ziet dat er vaste tijden zijn waarop honderdduizenden accounts eenzelfde bericht verspreiden. Soms is het even stil en dan weet ik: nu zijn ze allemaal even met lunchpauze.”
In oorlogstijd gaan vaak beelden rond die gemanipuleerd zijn (bepaalde details zijn dan weggelaten of juist toegevoegd) of waarin teksten worden vermeld (bijvoorbeeld foto’s van posters of spandoeken).  Maar via de zoekfunctie van social media platforms kun je niet zoeken op plaatjes. Daar heeft Robert iets slims op bedacht. Met speciale software die met kunstmatige intelligentie werkt, kan hij teksten in foto’s op internet scannen en vertalen. Door de patronen te analyseren kan hij de oorsprong van het gebruikte beeldmateriaal vinden en herleiden tot de bron, soms zelfs tot aan de locatie waarvandaan het materiaal wordt verspreid.

Een trollenleger is ontmaskerd, en dan?

Volgens Robert wemelt het op sociale media van de trollen; hij schat dat zo’n dertig procent van alle accounts op Twitter en Facebook nep zijn. Trollenlegers zijn ook lastig te bestrijden. Als een trollenleger is ontmaskerd, worden de accounts vaak verwijderd door de platforms. Maar het is voor de aanvoerder een kleine moeite om weer nieuwe reeksen accounts aan te maken en opnieuw te beginnen. Daarom roept Robert platforms zoals Twitter en Facebook op om nog actiever nepaccounts af te sluiten en tegen te gaan. Ondertussen blijft hij hen (en ons) wijzen op de desinformatiepraktijken.

De animatie Zo verspreiden trollen nepnieuws laat zien hoe trollen of zelfs trollenlegers jouw mening beïnvloeden en de animatie geeft je drie tips om trollen te herkennen.

In het artikel Laat je niet trollen lees je hoe jij kunt handelen als je ze online tegenkomt.