Weerbaar tegen desinformatie in verkiezingstijd
Op 29 oktober is het zover: de Tweede Kamerverkiezingen. Weet jij al op wie je gaat stemmen? Niet zo gek als je nog twijfelt. Op radio, televisie én op jouw beeldscherm komt de hele dag informatie voorbij. Allerlei politici proberen jou te overtuigen om voor hen te kiezen. In dit artikel legt Sanne Kruikemeier uit welke rol (sociale) media spelen in aanloop naar de verkiezingen. En ze vertelt ook of het verstandig is een AI chatbot om stemadvies te vragen.
Wie is Sanne Kruikemeier?
Sanne Kruikemeier is professor Digitale Media en Samenleving aan de Wageningen Universiteit. Toen Sanne begon als onderzoeker waren mensen enthousiast over de opkomst van sociale media. Deze platformen brachten mensen samen en moedigden aan om te stemmen. Afgelopen jaren is er meer aandacht voor de negatieve gevolgen van sociale media. Sanne onderzoekt al die effecten, zowel positief als negatief. Ze probeert een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de invloed van digitale media, zeker ook in verkiezingstijd!
Sanne: ‘Sociale media verdwijnen niet meer, ze blijven in ons leven. Mensen zijn in aanloop naar de verkiezingen op zoek naar informatie, ook online. Daar doe ik onderzoek naar. De verkiezingstijd is voor mij als wetenschapper een interessante periode.’
De rol van (sociale) media in verkiezingstijd
Sanne: ‘Mensen denken vaak dat media veel invloed hebben op de verkiezingen. Maar dat valt mee. Voor het bepalen van jouw stem zijn bijvoorbeeld je vrienden en familie belangrijker. Net als waar en hoe je bent opgegroeid. Een enkel interview met een politicus op televisie zal jouw stemkeuze niet veranderen.’
‘Pas als je een boodschap vaker hoort of ziet, kan het effect hebben. Sociale media spelen daarin een kleinere rol dan veel mensen denken, maar ze kunnen onderwerpen wel uitvergroten. Ze werken als megafoon. Tijdens de vorige verkiezingen hadden verschillende politici het over migratie. Dat thema werd steeds herhaald op televisie, radio, kranten en op sociale media waardoor het uiteindelijk een belangrijk verkiezingsonderwerp werd.’
Het helpt als je snapt welke rol (sociale) media spelen in aanloop naar de verkiezingen. Sanne: ‘Alles wat je tegenkomt over politieke partijen kun je zien als informatie. Het is nuttig als je begrijpt waar het vandaan komt. Misschien vergroot het jouw interesse in politiek. Ga je daardoor de plannen van andere partijen bekijken, denk je nog eens goed na over je standpunten of kom je tot nieuwe inzichten.’
Wist je dat negatieve berichten vaker bovenaan jouw tijdlijn verschijnen? Sanne legt in deze video uit hoe dat komt.
Microtargeting door politieke partijen
Sanne: ‘Politieke partijen en politici zitten zelf ook op sociale media. Zij proberen mensen die al een (lichte) voorkeur hebben voor hun partij, over te halen echt op hen te stemmen. Ook proberen politieke partijen op sociale media natuurlijk nieuwe stemmers te winnen. Daar zetten ze advertenties voor in, maar ook microtargeting.’
Microtargeting is een manier van adverteren die persoonlijke data gebruikt om reclames aan een specifieke doelgroep te laten zien. Jij krijgt bijvoorbeeld advertenties te zien op basis van je woonplaats, beroep, leeftijd of geslacht. Of de advertenties passen bij jouw unieke eigenschappen, hobby’s of gewoontes. Sanne: ‘Vorige verkiezingen kregen mensen die André Hazes luisteren of naar het programma Boer Zoekt Vrouw kijken, campagnefilmpjes en -berichten van de BBB. Linkse partijen richtten zich juist op jonge vrouwen die in de Randstad wonen.’
In deze video vertelt Sanne meer over microtargeting.
Sanne: ‘Stemmen winnen met microtargeting is erg lastig voor politieke partijen. De partij moet veel weten over hun kiezers om ze te kunnen bereiken én een leuke, aansprekende advertentie maken. Toch is dat nog steeds geen recept voor succes. Mensen hebben nou eenmaal een politieke voorkeur. Ze kiezen voor extreem links, links, het midden, rechts of extreem rechts. Ze wisselen meestal niet ineens van een linkse partij naar een rechtse. Maar microtargeting kan zeker effect hebben. Als je al een lichte voorkeur hebt voor een bepaalde partij, kunnen advertenties je aanmoedigen om ook daadwerkelijk op deze partij te stemmen. Soms maakt het dus net het verschil.’
Sanne: ‘Wat er deze verkiezingen gaat gebeuren is spannend. De Europese Unie stelde regels in voor microtargeting. Het mag, maar alleen op een goede manier. Sociale media platformen vinden deze regels ingewikkeld en stoppen daarom in oktober met targeten. Dat is in mijn optiek jammer. De algoritmes bepalen dan wat we op sociale media zien. En die zijn minder transparant dan microtargeting.’
AI chatbots en stemadvies
En stemadvies vragen aan een chabot, is dat slim? Sanne: ‘Ik kan me goed voorstellen dat mensen het doen. Je vindt zo gemakkelijk informatie over politieke partijen. Er zitten wel risico’s aan. Chatbots zijn taalmodellen en niet gemaakt om stemadvies te geven. In het systeem zitten fouten en het is niet altijd duidelijk waar AI chatbots hun informatie vandaan halen.’
‘Vraag je stemadvies aan een chatbot, ga dan als een journalist te werk. Controleer welke bronnen de chatbot gebruikt, stel meerdere vragen en check of het antwoord klopt met wat er in een partijprogramma staat. En gebruik ook andere hulpmiddelen. Een chatbot kan helpen, maar nooit het enige zijn waarmee je je stem bepaalt. Vul ook het Kieskompas of de StemWijzer in.’
Wil je meer weten over AI chatbots en stemadvies? Lees het interview met Oscar Lepoeter of kijk de video met Sanne.
Tips van Sanne
Als Sanne je iets kan meegeven in aanloop naar de verkiezingen, is het dit.
1. ‘Je kunt partijprogramma’s lezen, hoewel ik snap dat dit veel werk is. Vul dan het Kieskompas of de StemWijzer in. Je kunt ook een paar politici volgen op sociale media of kijken hoe partijen stemmen bij ‘Check Je Stem’ op Instagram. Dat is toegankelijk en zo krijg je mee wat er tijdens de campagne speelt.’
2. ‘Zoek informatie op verschillende plekken en praat met andere mensen over politiek. Je kunt een AI chatbot gebruiken voor stemadvies, maar zorg dat het nooit je enige hulpmiddel is.’
3. ‘Vergeet niet dat media onderwerpen uitvergroten en dat sociale media werkt als een megafoon. Wat zich online afspeelt is geen afspiegeling van de realiteit. Laat je stem niet beïnvloeden door onjuiste informatie. Uiteindelijk is het belangrijk dat jij een partij kiest die dezelfde dingen belangrijk vindt als jij.’
