Ben je vóór of tegen? Polarisatie maakt een goed geïnformeerde mening knap lastig

Ben je voor of tegen migratie? Ben je links of rechts? Hoor je bij ons of bij hen? Het lijkt soms alsof er in onze samenleving nog maar twee kanten zijn. Deze ‘polarisatie’ wordt versterkt door misleidende en onjuiste informatie. Dit maakt het knap lastig om een geïnformeerde keuze te maken én om met elkaar in gesprek te blijven. Ilayda Hagens van Diversion geeft tips om met polarisatie om te gaan.

Ilayda is bij Diversion projectleider van het lesprogramma Under Pressure, dat gaat over nepnieuws, desinformatie en polarisatie in de online wereld. Diversion is gespecialiseerd in het begeleiden van gesprekken over schurende maatschappelijke thema’s.

We denken steeds meer in kampen

‘Polarisatie betekent dat mensen in de samenleving uit elkaar drijven, door onder andere eenzijdige beeldvorming en desinformatie. We denken in wij-zij en voor-tegen’, vertelt Ilayda. Dat terwijl uit onderzoek blijkt dat we het inhoudelijk niet méér met elkaar oneens zijn geworden. We zijn vooral negatiever gaan denken over mensen met een andere mening.

‘Polarisatie zie je bijvoorbeeld veel terug in gesprekken over thema’s zoals klimaat, gender, oorlog en migratie. In die gesprekken worden vooral de verschillen benadrukt. Het lijkt onmogelijk om die verschillen te overbruggen. Mensen denken hierbij sterk in kampen: als iemand een ander wereldbeeld heeft, dan hoort die bij het andere kamp en wordt het gesprek afgekapt. De ander wordt als persoon helemaal afgewezen, op basis van een enkele mening: “Als jij tegen klimaatbeleid bent, dan zal je ook wel tegen migratie zijn”.’

‘Er ontstaat een onjuist en vooral eenzijdig beeld, terwijl de werkelijkheid meestal veel genuanceerder en ingewikkelder is. We zien dat mensen zo erg opgaan in deze eenzijdige beeldvorming, dat ze niet meer met elkaar in gesprek durven. Juist over onderwerpen die zo belangrijk zijn om te bespreken.’

Polarisatie op sociale media

‘We zien dat sociale media het denken in kampen versterken. Dat komt deels door algoritmes op sociale media. Die zorgen dat jij vooral de berichten ziet van mensen die het met jou eens zijn. Daardoor krijg je het beeld dat de meeste mensen denken zoals jij. Als je vervolgens iemand tegenkomt met een andere mening, kun je daar slechter mee omgaan.’

‘Ook zien we dat makers van desinformatie en nepnieuws inzetten op polarisatie. Ze weten bijvoorbeeld dat een bericht extra populair wordt, als het gaat over ‘wij’ tegenover ‘zij’. De ander, zoals vluchtelingen of een elite, vormen een bedreiging voor ‘jouw groep’. Ze spelen in hun berichten in op je emotie en bevestigen je wereldbeeld, zodat je het bericht extra snel gelooft en deelt.’

Waarom geloven we nepnieuws? Hoogleraar Margriet Sitskoorn legt het uit in deze video.

Politici en tv-programma’s geven soms het verkeerde voorbeeld

‘Ook in debatten bijvoorbeeld op tv zie je steeds vaker politici, opiniemakers en publieke figuren met extreme en tegengestelde meningen. En die gesprekken worden weer gedeeld in quotes op Instagram of X (voormalig Twitter). Korte quotes geven maar heel weinig informatie om jouw mening op te baseren. Je zou bijna vergeten dat er ook mensen zijn die niet voor of tegen zijn, maar ergens in het midden zitten. Of dat politieke partijen het ook op veel punten met elkaar eens zijn.’

Meer weten over hoe beeldvorming werkt en waar je op kan letten? Lees dit artikel over framing.

Zes tips voor een open gesprek

‘We lijken vergeten te zijn dat het oké is om het heel erg met elkaar oneens te zijn. Bij Diversion hebben we daarom gesprekstechnieken ontwikkeld om juist die gesprekken over lastige onderwerpen te kunnen voeren.’

Ilayda geeft zes tips om polarisatie in het gesprek tegen te gaan:

1. Zoek eerst overeenkomsten voordat je ingaat op verschillen
Probeer eerst te vinden waar je het wel over eens bent en wees nieuwsgierig naar iemands kijk op de wereld. Dat maakt het makkelijker om het daarna over het meningsverschil te hebben.

2. Wees je bewust van je oordeel
Vaak gaan we in gesprek met iemand, puur om diegene te overtuigen van ons eigen gelijk. Probeer daarvan niet je missie te maken. Leuk om eens te proberen: kun je het gesprek zo voeren dat de ander niet doorheeft wat jouw standpunt is?

3. Houd het bij jezelf
In een polariserend gesprek gaat het snel over de ander die iets verkeerd heeft gedaan, en niet over jezelf. Het helpt om je standpunt te verwoorden vanuit jezelf. Zeg ‘ik vind dat’ of ‘in mijn ervaring’.

4. Stel open vragen
Als je iemand een vraag stelt, check dan bij jezelf: ben ik oprecht benieuwd naar het antwoord, of wil ik deze eigenlijk zelf al geven? Stel open vragen, die met meer beantwoord kunnen worden dan ‘ja’ of ‘nee’.

5. Wees scherp op de feiten
Als je denkt dat iemand onwaarheden vertelt, vraag dan door op de feiten. Vraag bijvoorbeeld naar iemands bronnen en of diegene daar met een kritische blik naar heeft gekeken.

6. Neem een pauze
Wanneer emoties hoog oplopen, ga dan even uit het gesprek of neem even een pauze. Als emoties hoog oplopen, is het lastig tot elkaar te komen.

‘Het grote voordeel van deze tips, is dat je veel relaxter in het gesprek staat. En dat het een veel mooier gesprek oplevert, waarin de ander ook beter naar jou zal luisteren.’

Wie is Ilayda Hagens?

Ilayda werkt bij Diversion, een bureau dat voor verschillende opdrachtgevers maatschappelijke problemen aanpakt. Ze is onder andere projectleider van het lesprogramma Under Pressure. Daarmee worden jongeren bewust gemaakt van desinformatie en polarisatie in de online wereld. Dit lesprogramma is ontwikkeld samen met desinformatie-experts van DROG. Daarnaast gebruikt ze in haar werk vaak de dialoogmethodiek die Diversion heeft ontwikkeld. Deze methodiek is bedoeld om schurende onderwerpen binnen een groep veilig te bespreken en zo bewust te maken van elkaars wereldbeeld.