Word je sneller zwanger van Ozempic? Tips voor het herkennen van medische desinformatie
Online is heel veel informatie over gezondheid te vinden. Handig: zo hoef je niet met alles naar de dokter. Toch kan al die informatie ook verwarrend of onjuist zijn. Dit maakt het soms moeilijk om te weten wat je moet geloven. We gaan in gesprek met expert Marleen Finoulst. Zij deelt waar je op kan letten als je wil weten of medische informatie betrouwbaar is.
Wie is Marleen Finoulst?
Marleen Finoulst is arts en journalist. Ze weet veel over kritisch omgaan met gezondheidsinformatie en is de drijvende kracht achter de Vlaamse website Gezondheid en Wetenschap, de grootste website met gezondheidsinformatie in Vlaanderen. Je kunt hier terecht voor factchecks over allerlei gezondheidsthema’s.
Hoe ontstaan onjuiste ideeën over gezondheid?
Gezondheid is een belangrijk onderwerp voor veel mensen. Dat er veel vraag is naar informatie hierover, is dus logisch. Maar lang niet alle bronnen die informatie hierover delen, hebben het beste met jou voor. Neem het voorbeeld van chocola. Marleen verklaart: ‘Er verschijnen regelmatig berichten dat chocola goed is voor je geheugen, helpt bij de menopauze of je slimmer maakt. Deze beweringen komen vaak uit kleine studies van één instituut, gefinancierd door chocoladefabrikanten, waaronder Mars.’
‘Hoewel die studies voordelen van stofjes in cacaobonen aantonen, zijn ze beperkt en niet altijd betrouwbaar. Toch krijgen deze onderzoeken aandacht in de media.’ Dat beïnvloedt hoe mensen over chocola denken. Marleen: ‘Veel herhaling zorgt ervoor dat mensen gaan geloven dat chocola goed voor je is. Maar het blijft een product met veel vet en suiker.’
Wat voor misleidende informatie kan je online tegenkomen?
‘Veel websites willen zo veel mogelijk bezoekers aantrekken, omdat elke klik de kassa laat rinkelen. Gezondheids- en voedingsnieuws zijn populaire onderwerpen.’ Artikelen krijgen dan ook vaak opvallende titels om nieuwsgierigheid te wekken, zoals: “Van Ozempic word je sneller zwanger” in de Vlaamse krant Het Belang van Limburg.
Deze claim is deels wel waar: Ozempic is een medicijn voor diabetes dat gewichtsverlies veroorzaakt. Marleen bevestigt: ‘Als jonge vrouwen ernstig overgewicht hebben, worden ze lastiger zwanger. Als zij vermageren kunnen ze sneller zwanger worden, dat klopt.’ Indirect kan Ozempic er dus voor zorgen dat zij sneller zwanger zouden worden. Maar dat betekent niet dat Ozempic een wondermiddel is om zwanger te worden. De kop is dus best misleidend. En als mensen alleen de kop lezen, ontstaat een beeld dat niet klopt.
Soms ontstaat dit soort misleidende informatie ook op sociale media. In het geval van het Ozempic-nieuws ook: die misleidende kop van Het Belang van Limburg was gebaseerd op video’s van vrouwen op sociale media, die vertelden hoe ze zwanger raakten terwijl ze Ozempic én anticonceptie gebruikten.
Marleen: ‘We krijgen regelmatig vragen over verhalen die mensen op TikTok tegenkomen, bijvoorbeeld over vaccinaties.’ Mede daarom is Gezondheid en Wetenschap een eigen TikTok-kanaal begonnen, waar een arts betrouwbare medische informatie deelt, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.
Hoe weet je of iets (niet) klopt?
Voor iemand zonder medische achtergrond kan het lastig zijn om feiten van fabels te onderscheiden. Marleen: ‘Gebruik daarbij je gezonde verstand: als iets te mooi klinkt om waar te zijn, is het dat vaak ook.’ Ze gaat verder: ‘Als vitamine D de oplossing was tegen Covid, dan zou dat wel ingezet zijn en waren er niet zoveel slachtoffers geweest.’
Of neem de bewering dat gin zou helpen met afvallen. Marleen: ‘Dit werd ooit gepubliceerd in een vrouwenblad, maar het is nepnieuws. Alcohol bevat veel calorieën; dus ook gin. Toch blijft deze mythe bestaan. Mensen willen het graag geloven.’
Tips van Marleen: check zelf hoe betrouwbaar iets is
1. Kijk wie de afzender is (en hoeveel ze weten over gezondheid).
Een betrouwbare website toont welke organisatie verantwoordelijk is voor de getoonde informatie. Bijvoorbeeld Thuisarts.nl of universiteiten. Op zulke sites staat vaak een contactformulier en er staat meestal ook een lijst met de mensen die aan de site bijdragen. Bij websites die niet laten zien wie erachter zit, klopt iets niet
2. Check: verkoopt de afzender producten?
Wanneer een bron er duidelijk op ingericht is om producten te verkopen, kan de informatie minder betrouwbaar zijn. Ook als er bijvoorbeeld veel pop-up reclames op een site verschijnen, is dat verdacht. Het verkopen van producten is dan belangrijker dan jouw gezondheid.
3. Controleer de links en bronnen.
Betrouwbare websites linken naar andere betrouwbare bronnen, zoals wetenschappelijke artikelen of erkende gezondheidsorganisaties. Controleer of er naar betrouwbare sites wordt verwezen.
4. Wordt er negatief gesproken over medische wetenschap of huisartsen?
Als er negatief wordt gesproken over de gangbare wetenschappelijke opvattingen of bijvoorbeeld tegen de richtlijnen van een huisarts in, dan is het meestal geen goede bron. Je ziet uitspraken als: “Wat je huisarts zegt is allemaal onzin.” Of: “Ze houden van alles achter!”
Houd jij je professioneel bezig met de aanpak van desinformatie of gezondheid en wil je aan de slag met dit onderwerp?
-> Download dan de toolkit ‘Gecheckt? Wel zo gezond!’ met o.a. de animatievideo, een poster met gesprekstips en voorbeeldposts voor sociale media en meer. Je vindt ‘m hier.
