De dokter versus de fitte influencer
Wat als een filmpje op sociale media meer invloed heeft op je gezondheid dan je huisarts?
‘Op TikTok zeiden ze dat het werkt.’ Het is een zin die huisarts Jojanneke Kant steeds vaker hoort in haar spreekkamer. Of het nu gaat om supplementen, hormonen of zonnebrand: medische adviezen van influencers vinden gretig aftrek — ook als ze niet kloppen. En dat baart Jojanneke zorgen.
Wie is Jojanneke Kant?
Jojanneke Kant (42) is huisarts bij praktijk De Nieuwe Dokter in Den Haag. Via haar Instagramaccount en podcast ‘De Vragendokter’ deelt ze toegankelijke medische informatie en bestrijdt ze gezondheidsmisinformatie. Ze richt zich op het vergroten van gezondheidskennis en het ontkrachten van onjuiste claims, met name die verspreid worden via sociale media.
Gezondheidsinformatie op social media
Meerdere keren per week krijgt huisarts Jojanneke Kant te maken met patiënten die binnenkomen met vragen gebaseerd op foutieve of misleidende informatie van social media. De onderwerpen verschillen, maar de rode draad is duidelijk: gezondheid is steeds vaker onderwerp van commercieel ingestoken online content. ‘Vroeger kreeg je een tip van de buurvrouw over het Moerman-dieet, nu zijn het influencers op Instagram die supplementen aanprijzen,’ vertelt ze.
En dat kan ook gezondheidsrisico’s opleveren. Een voorbeeld uit de praktijk: een jonge vrouw heeft somberheidsklachten. In haar zoektocht naar oplossingen stuitte ze op een TikTok-filmpje over ashwagandha, een kruidensupplement dat zou helpen tegen depressie. Zonder overleg met haar arts begon ze het te slikken – naast haar bestaande antidepressiva. Niet veel later meldde ze zich opnieuw, maar nu met bijwerkingen. De combinatie bleek riskant.
Filterbubbels en fabels
Socialmediaplatforms versterken het probleem. Wie zich één keer verdiept in supplementen en de overgang, krijgt voortaan alleen nog maar reclame te zien over diezelfde producten. Jojanneke: ‘Je komt in een filterbubbel terecht. En dan wordt het lastig om nog te onderscheiden wat waar is en wat niet.’
Die informatiebubbels leiden tot hardnekkige gezondheidsfabels. Niet insmeren met zonnebrand ‘omdat de zon gezond is’ is volgens Kant ronduit verontrustend. Net als het idee dat het leven 100% maakbaar is. ‘Werken aan je gezondheid is belangrijk, maar het idee dat je overal invloed op hebt klopt niet. Sommige dingen overkomen je gewoon, zoals ziekte. De achterliggende gedachte dat het je eigen schuld is als je ziek wordt, vind ik heel kwalijk.’
Anticonceptie is ook zo’n terrein waar onjuiste informatie hardnekkig blijft rondzingen. ‘Dat je onvruchtbaar zou worden van de pil bijvoorbeeld — dat blijft een lastige fabel.’ Jojanneke verwijst in zulke gevallen door naar betrouwbare websites zoals anticonceptie.nl en haar podcast waarin ze voor- en nadelen van pilgebruik uitlegt. ‘En ik ga in gesprek om te achterhalen waar de twijfel vandaan komt, welke angst daar achter zit.’
Waarom influencers zo overtuigend zijn
Wat maakt de boodschap van influencers dan toch zo aantrekkelijk? Jojanneke ziet dat veel uitspraken deels kloppen — zo’n 80 tot 90 procent — en daardoor geloofwaardig overkomen. Bovendien zien de boodschappers er vaak goed uit en leven ze op idyllische plekken. ‘Je identificeert je met hen, en dan geloof je het sneller.’
Toch is de lijn tussen ‘deels waar’ en ‘misleidend’ flinterdun. Een voorbeeld: de zon is inderdaad goed voor de aanmaak van vitamine D. Maar dat betekent niet dat je je niet moet insmeren. Als dat subtiele onderscheid vervaagt en er vervolgens een zonnetraining – die moet beschermen tegen de zon – , wordt aangeprezen, is het commerciële belang nooit ver weg.
Andere rode vlaggen? Jojanneke noemt influencers die kritische vragen ontwijken, je blokkeren, of zonder medische achtergrond producten promoten. ‘Vaak krijgen ze daar gewoon geld voor.’
‘Baat het niet, schaadt het niet’? Niet altijd
Veel mensen gebruiken de uitdrukking ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ als het over supplementen gaat. Maar dat klopt lang niet altijd, waarschuwt Jojanneke. ‘Vitamine C slikken is prima, je plast het uit. Maar bij hoge doses B6 in multivitaminen kun je zenuwschade krijgen.’
Dat maakt de rol van media extra belangrijk. Toch schort het daar ook regelmatig aan. Jojanneke haalt een voorbeeld aan van een artikel over magnesium in de Libelle, waarin een zogenaamd onafhankelijk instituut werd opgevoerd dat in werkelijkheid gelieerd is aan de supplementenindustrie. ‘Het logo leek zelfs op dat van het RIVM, maar het had niets met de overheid te maken.’
Zelf dokteren? Ja, maar met gezond verstand
Jojanneke is niet tegen zelf op zoek gaan naar informatie over gezondheid. Integendeel. ‘Ik stimuleer dat mensen zelf alert zijn op hun gezondheid en daarin zelf initiatief nemen en op zoek gaan naar informatie. Maar je moet je wel bewust zijn van je bronnen, en kritisch blijven.’
Hoe kun je dan wél betrouwbare medische informatie herkennen? Volgens Jojanneke zijn er een paar duidelijke signalen:
-> Heeft degene die spreekt een medische achtergrond?
-> Wordt er transparant omgegaan met kritiek?
-> Zit er een commercieel belang achter?
Als het antwoord op een van die vragen je aan het twijfelen brengt, is extra checken geen overbodige luxe.
Arts op Instagram
Juist om die reden begon Jojanneke zelf met het Instagramaccount De vragendokter (51K volgers) en een eigen podcast. ‘Ik merkte dat er bij een deel van de mensen basiskennis ontbreekt. Over gezondheid, ziekte, maar ook over welke zorgverlener je waarvoor moet bellen. Ik wil mensen handvatten geven om beter voorbereid te zijn.’
Daarmee ontkracht ze automatisch ook desinformatie — al ziet ze dat niet als een verplichting voor elke arts. ‘Het is goed dat steeds meer zorgverleners op social media actief zijn. Maar het kost veel tijd, en we hebben ook gewoon handen ‘aan het bed’ nodig.’
Kortom: zelf nadenken over je gezondheid is belangrijk. Maar doe het met een kritisch oog, en vertrouw niet blind op wat een goed uitziende influencer of zelfbenoemde ‘welzijnsexpert’ je vertelt.
Houd jij je professioneel bezig met de aanpak van desinformatie of gezondheid en wil je aan de slag met dit onderwerp?
-> Download dan de toolkit ‘Gecheckt? Wel zo gezond!’ met o.a. de animatievideo, een poster met gesprekstips, voorbeeldposts voor sociale media en meer. Je vindt ‘m hier.
