Is dat echt zo dat … nieuws op sociale media controleren zin heeft?
“Ik zou nepnieuws eigenlijk voor moeten zijn, maar dat lukt me niet. Ik kan alleen reageren op wat er al rond gaat online.”
Lees hier wat jij kunt doen om te voorkomen dat je onjuiste verhalen deelt en groot maakt.
Thomas Mulder werkt als onderzoeksjournalist voor Pointer, een KRO-NCRV-redactie waar online, radio- en tv-programma’s worden gemaakt. Op hun site vind je ook Pointer Checkt, een plek waar jij een uitspraak of nieuwsbericht kan indienen die gecheckt moet worden. Dat wordt dan uitgezocht, en kan het etiket ‘waar’, ‘deels waar’, ‘niet waar’ of ‘onbewezen’ krijgen. Thomas heeft deze pagina mede opgezet en voert zelf ook geregeld factchecks uit. Hoe gaat hij nepnieuws tegen?
Waarom wordt nepnieuws zo veel gedeeld?
“Als er ergens groot nieuws is, dan praten we daar graag over op sociale media. In dat gesprek komen ook veel onzin-berichten terecht; vaak berichten die spectaculair klinken en daardoor sneller worden gedeeld.. Zo’n bericht klinkt bijvoorbeeld ernstig, en dan snap ik dat je graag wil laten zien dat jij het als eerste hebt gelezen en dat je anderen wil waarschuwen of verrassen. Maar als je niet kloppende informatie deelt, weet niemand meer wat er wel en niet waar is. Je zorgt er dan voor dat nepnieuws veel aandacht krijgt en dat meer mensen onzin op sociale media geloven. Mensen denken dan sneller; als dit zoveel gedeeld wordt, dan zal het wel kloppen.”
Pointer is een journalistiek onafhankelijk ‘platform’, een grote redactie waar zowel radio- als tv-programma’s als online verhalen en video’s worden gemaakt. De redactie heeft langer de tijd dan mensen die elke dag nieuwsverhalen moeten maken en kunnen langer en dieper doorzoeken of iets klopt. Door te factchecken zoeken ze uit waar een verhaal vandaan komt en beantwoorden ze de vraag: is het echt zo dat…?
Wanneer denk jij: misschien klopt iets niet? Hoe kan ik dat zelf ook aanvoelen?
“Neem bijvoorbeeld de bomaanslagen in Kabul toen de westerse troepen Afghanistan verlieten. Op Twitter kwamen er vlak na de aanslagen veel verschillende beelden binnen, die zogenaamd net gemaakt zijn bij die bomaanslagen. Ik denk dan: dat kan niet allemaal kloppen. En als je dat uitzoekt, blijken er veel oudere video’s van heel andere plekken gedeeld te worden, alsof het net in Kabul is gebeurd.”
Thomas ziet dat vaak: dat oude foto’s en video’s worden hergebruikt om te doen alsof het hoort bij de nieuwsgebeurtenis van nu. “Als er grote protesten zijn tegen coronamaatregelen, weet ik dat er ook nepvideo’s gaan komen. Dat volg ik natuurlijk voor m’n werk als factchecker bij Pointer. Maar ook jij kunt bij groot nieuws bedenken dat er nepberichten zullen verschijnen.
“Hoe ik een bericht check? Ik zoek uit waar de verhalen en beelden oorspronkelijk vandaan komen. Hoe je dat zelf doet? Ik onderzoek of er meerdere bronnen zijn die de verhalen bevestigen en of er betrouwbare journalistieke merken zijn die hetzelfde verhaal brengen.
Ik leg dan in mijn factchecks uit wat ik heb gevonden en laat zien waarom mijn conclusie is dat iets niet of niet helemaal klopt. Zo kan ik een filter zijn voor nepnieuws en hoop ik dat het zich daarna niet verder verspreidt.”
Wat kan ik zelf doen om het effect van factchecken groter te laten zijn?
“Factchecken helpt bij het terugdringen van nepnieuws. Je beïnvloedt mensen er toch mee. Als ik op een nepnieuws-bericht reageer dat iemand deelt, dan krijg ik soms een reactie terug. Dan zeggen ze nu te begrijpen wat er nep was en halen ze het bericht weg. Het alternatief is dat je nepnieuws laat staan en dat niemand het tegenspreekt.
“Wat ook helpt is als iedereen langer nadenkt over wat ‘ie deelt op internet. Waarom wil je dit bericht meteen rondsturen? Ik zie het in mijn eigen vriendenkring ook gebeuren, hoor. Dan zeg ik wel eens: ‘heb je zelf gecheckt wat hier staat?’ Dat vind niet iedereen leuk om te horen, maar wil jij degene zijn die onjuiste informatie verder verspreidt?”
Gebruik deze checklist om zelf te controleren of een bericht klopt. En als je er toch niet uitkomt of het zeker wil weten, laat het Thomas en z’n collega’s van Pointer uitzoeken!
