Waarom twijfelen we nog aan klimaatwetenschap?
Hoe groot is de invloed van de mens op klimaatverandering? Uit een groot rapport (IPCC) waaraan wetenschappers uit 195 landen meewerkten, blijkt dat mensen een belangrijke rol spelen in de opwarming van de aarde. Maar waarom twijfelen sommige mensen toch aan die conclusie?
Wetenschapsjournalist Maarten Keulemans en isdatechtzo-redacteur Clare Brouwer gaan in gesprek over waarom iemand kan gaan twijfelen aan de wetenschap. En met welke tips je kunt zien of informatie betrouwbaar is.
Dit artikel wordt door de redactie van Isdatechtzo.nl ook relevant bevonden in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023. Bekijk voor meer tips en artikelen op de overzichtspagina.
Weet jij hoe wetenschappers werken?
Maarten Keulemans werkt als wetenschapsjournalist voor de Volkskrant. Hij vindt het belangrijk dat mensen snappen hoe een wetenschapper werkt. Bijvoorbeeld wanneer ze discussies in de media zien over de invloed van de mens op het klimaat.
,,Er is een verschil tussen een wetenschapper op een wetenschappelijk congres en een wetenschapper die iets zegt op YouTube. Onderzoek op wetenschappelijke congressen of in wetenschappelijke vakbladen wordt altijd ondersteund door andere wetenschappers. Als een wetenschapper helemaal alleen via een YouTube-filmpje een punt probeert te maken, dan mag je daar best vraagtekens bij zetten.”
Geen windmolen in je tuin
Volgens Maarten is klimaat een ingewikkeld onderwerp en daarom ontstaat er sneller desinformatie. ,,De discussie lijkt dan te gaan over de wetenschap, maar gaat soms eigenlijk over politiek”, vertelt hij. ,,Over de maatregelen die worden opgelegd, zoals bijvoorbeeld een windmolen in je tuin. Die maatregel zegt niets over klimaatverandering. Maar als mensen geen zin hebben in die windmolen, zullen ze eerder een expert geloven die beweert dat de mens toch geen invloed heeft op het klimaat. Dan ben je meteen van de maatregelen af.”
Aan de andere kant zijn er activisten die actief waarschuwen voor klimaatverandering. Zij willen de politieke maatregelen juist doorvoeren. Ook zij gebruiken soms argumenten die niets te maken hebben met klimaatwetenschap. “Dan gaat het bijvoorbeeld over de macht van grote bedrijven,” vertelt Maarten. ,,Dat wordt dan in het onderwerp klimaat gestopt en dat maakt het gesprek nog veel ingewikkelder.”
“Grote wetenschappelijke onderwerpen staan vaak op de politieke agenda. En over de stappen die de politiek zet, mag je zeker een discussie voeren. Maar dat is een heel andere discussie dan een wetenschappelijke discussie.”
Kennis
Maarten Keulemans kijkt als wetenschapsredacteur kritisch naar de wetenschap. Kennis over het klimaat haalt hij bijvoorbeeld van IPCC, het VN klimaatpanel. ‘Dat panel bestaat uit honderden wetenschappers, ook kritische wetenschappers, die samen de kennis uit de klimaatwetenschap samenvatten. Het IPCC doet zelf geen onderzoek, maar kijkt naar onderzoek dat is gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften.’
Volledig beeld
Maarten is ook actief in het bestrijden van desinformatie. Als hij ziet dat iemand desinformatie verspreidt, reageert hij daarop. Maarten geeft een voorbeeld van een factcheck die hij deed. “Schrijver Leon de Winter beweert in een column in de Telegraaf dat het klimaat verandert zonder dat de mens daar invloed op heeft. De Winter laat grafieken zien om deze theorie te bewijzen.” Maarten legt uit dat deze grafieken geen volledig beeld geven van de situatie. “Het klimaat verandert inderdaad vanzelf, maar de mens versterkt dit door CO2 uitstoot. Zonder die uitstoot zou het momenteel juist wat koeler moeten worden op aarde.”
Deskundige bronnen
Schrijver Leon de Winter staat hoog aangeschreven, als schrijver. Maar maakt dat hem ook geloofwaardig als hij uitspraken doet over het klimaat? Volgens Maarten haalt De Winter zijn kennis over het klimaat van het internet. ‘Maar op het internet vind je gemakkelijk informatie die jouw mening bevestigt. Check daarom goed of de informatie betrouwbaar is.’ Op welke bronnen is de informatie gebaseerd? En is iemand wel écht een expert?
4 tips om zelf experts te beoordelen
Om informatie van experts en wetenschappers goed te beoordelen, zijn er trucjes. Maarten geeft de volgende tips:
Tip 1: Check de expert
‘Mensen die in de media iets over het klimaat zeggen, zijn lang niet altijd klimaatwetenschappers. Dat zijn bijvoorbeeld economen of literair schrijvers. Check dus waar iemand echt veel verstand van heeft. En of iemand bijvoorbeeld nog steeds onderzoek doet.’
Tip 2: Wat is het hele onderzoek?
Vraag jezelf af of het hele verhaal wordt verteld. Denk aan het voorbeeld van De Winter. Is er een stukje uit de tijd getoond? En laat de grafiek genoeg zien om een volledig beeld te krijgen? ‘In de wetenschap is het belangrijk om het hele onderzoek te presenteren en niet een stukje te laten zien. Klimaatverandering ontstaat niet in vijf jaar, daarvoor moet je echt een lange periode in kaart brengen.’
Tip 3: Delen andere wetenschappers deze mening?
‘Er is een grote groep wetenschappers bezig met het onderwerp klimaatverandering. Dat gaat net zoals in andere onderzoeksvelden. Iedere wetenschapper onderzoekt een stukje van de grote puzzel. Wetenschappers houden elkaar scherp door veel discussie te voeren en kritiek te geven. Zo komen zij uiteindelijk tot conclusies die door vrijwel iedereen bewezen en bevestigd wordt. Bijvoorbeeld dat de aarde rond is en dat het klimaat sneller opwarmt onder invloed van de mens.’
Tip 4: Komen de gegevens uit een betrouwbare bron?
‘Een kennisinstituut als IPCC is opgericht om nieuwe wetenschappelijke metingen en betrouwbare resultaten over klimaatverandering te delen. Iedereen kan deze resultaten opzoeken, ze zijn openbaar. Als je goed zoekt op internet zul je ook wetenschappers vinden die een andere visie hebben. Misschien vind je een filmpje van een professor die zegt dat de mens helemaal geen invloed heeft op het klimaat. Of dat de modellen van het IPCC niet deugen en dat het IPCC niet betrouwbaar is.’ Check of een bron betrouwbaar is en kijk ook nog even naar tip 3: delen andere wetenschappers die mening?
Wil jij zelf iets nieuws ontdekken?
Wil jij zelf de trucjes herkennen die mensen gebruiken om twijfel over klimaatwetenschap te zaaien? Daarvoor is het gratis online spelletje Cranky Uncle ontwikkeld. Daarin leer je hoe je wetenschapsontkenners herkent door er zelf eentje te worden. De illustraties in dit artikel zijn afkomstig van de app Cranky Uncle.
Wie is Maarten Keulemans?
Maarten Keulemans werkt als wetenschapsjournalist voor de Volkskrant en is actief in het bestrijden van desinformatie. In 2021 werd Maarten uitgeroepen tot journalist van het jaar door de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) voor zijn “onvermoeibare verslaggeving van de corona-epidemie voor de Volkskrant”. Hij zocht uit welke theorieën waar zijn en welke niet en legde uit waarom.
