Jop van De Speld legt uit dat satire geen nepnieuws is
‘Ministers gaan met hand voor de mond praten zodat notulist niet mee kan lezen’. ‘TikTok-tieners eisen openbaarmaking dagboek Rob Jetten’. Zomaar twee artikelen (1, 2) van de satirische nieuwssite De Speld. De berichten zijn allebei niet waar, maar toch spreken we hier niet van nepnieuws. Hoe zit dat?
In Nederland is satire erg populair: van de oudejaarsconferences van cabaretiers tot programma’s als Zondag met Lubach en Dit was het nieuws. Als je op een humoristische manier kritiek levert op de maatschappij, noemen we dat satire. Dat doen mensen al heel lang. De oude Romeinen schreven al gedichten waarin ze grappen maakten over machthebbers. Er zijn veel verschillende vormen van satire. Van cartoons en cabaret tot televisieprogramma’s en geschreven artikelen zoals die van De Speld.
Maker aan het woord: Jop Eikelboom (De Speld)
De website en de socialemediakanalen van De Speld staan vol met artikelen waarvan de inhoud duidelijk niet waar is. Toch is hier geen sprake van nepnieuws, volgens Jop Eikelboom. Hij is adjunct-hoofdredacteur van De Speld. Dit betekent dat hij de redactie leidt en samen met de redacteuren bepaalt welke artikelen er elke dag op de website verschijnen. We praten met hem over het verschil tussen satire en nepnieuws en de grenzen van grappen.
Waarom brengen jullie nieuws op deze manier?
“We vinden nieuws heel interessant en belangrijk, en volgen het heel graag. Maar we snappen ook goed dat er veel mensen zijn die het nieuws minder volgen. Of het misschien lastig vinden om hun aandacht erbij te houden. Satire is dan een leuke en grappige vorm om het toch over het nieuws te hebben, en zo ook mensen aan te spreken die er iets minder mee hebben. Ook kunnen we zo onze mening over het nieuws delen en onze lezers een boodschap meegeven. We vinden het in ieder geval belangrijk dat veel mensen het nieuws volgen en weten wat er speelt. Op deze manier proberen wij daar iets aan bij te dragen.”
Hoe maak je satire en waar houd je daarbij rekening mee?
“Dat verschilt eigenlijk per keer. Soms zien we iets in het nieuws dat we heel stom vinden, bijvoorbeeld iets wat de regering doet, en dan besluiten we daar een grap over te maken. Dit doen we dan bijvoorbeeld door variaties op het nieuws te maken of mensen hele gekke dingen te laten zeggen. Toen de regering laatst versoepelingen aankondigde terwijl de coronacijfers er eigenlijk niet zo goed uitzagen, hebben we een artikel geschreven waarin het kabinet de Elfstedentocht aankondigde. We houden daarbij vooral rekening met wat mensen al weten van het nieuws. Als er een persconferentie over de coronamaatregelen is geweest, weten veel mensen daarvan en kan je er dus een artikel over schrijven. Maar stel dat je de Bulgaarse verkiezingen heel interessant vindt en daar graag een grap over wil maken, dan weten we: dat leeft niet bij genoeg mensen.”
Waarom is satire iets anders dan nepnieuws?
“Het grootste verschil is dat nepnieuws echt bedoeld is om mensen te misleiden. Als jij een kop ziet op internet waar staat dat Willem-Alexander is overleden, is het enige doel dat je op die link klinkt. Bij ons is dat niet het doel. Wij hopen je vooral na te laten denken over een bepaald onderwerp. En we proberen het artikel zo gek en onlogisch te maken dat je haast wel moet denken: dit kan niet waar zijn. Ook als je ons nog niet kent.”
Wanneer gaat een grap te ver?
“Dat is best lastig om te zeggen. Er zijn wel eens stukken die voor veel ophef zorgen, maar humor blijft ook een kwestie van smaak. Natuurlijk zijn er onderwerpen waar je geen grappen over maakt. Als er bijvoorbeeld net een moord is gepleegd, dan is een grap te kwetsend voor de nabestaanden. Aan de andere kant zijn er ook mensen die het heel erg vinden als we grappen over het geloof maken, en dat doen we op zich wel. Als we twijfelen of een grap te kwetsend is, bespreken we dat in de redactie. Het is dan belangrijk dat de grap heel goed is of dat we het punt dat we met het artikel willen maken heel belangrijk vinden. Dan kan er wel wat meer.”
Meer weten over satire? Op de website NPO KennisNPO Kennis – Satire lees je er in een uitgebreid artikel nog veel meer over. Via deze link kom je op de pagina waar je het artikel kunt lezen.
Benieuwd naar de satirische voorbeelden van Jop? Hij is onder meer een groot fan van:
- Mannen van de radio – een satirisch radioprogramma uit de jaren ‘90. Klik hier om het radioprogramma te luisteren.
- Bojack Horseman – een tekenfilmserie op Netflix. Bekijk de serie op Netflix.
- The Pale King – een boek van de Amerikaanse schrijver David Foster Wallace. Via deze link kom je op de pagina van Bol.com waar je het boek kun aanschaffen.