Kijken als een filmmaker? 5 tips om kritisch naar video’s te kijken
Over de Tweede Wereldoorlog of de aanslag op de Twin Towers zijn honderden films gemaakt. En ook tijdens de oorlog in Oekraïne zie je veel videobeelden. En elke film vertelt een ander verhaal over dit stukje geschiedenis. Een filmmaker, ook van video’s die je ziet op internet, gebruikt technieken om jou mee te nemen in een verhaal en zijn kijk op de werkelijkheid. In dit artikel vertelt Lucas Westerbeek, directeur van De Frisse Blik, wat die technieken zijn en hoe jij die straks ook kunt herkennen.
Geloof jij wat je ziet?
Een film of video kan een stukje over de werkelijkheid vertellen. Maar de werkelijkheid is niet voor iedereen hetzelfde. Soms wordt er iets nagespeeld. Of ligt er al een heel script: van tevoren is dan bedacht hoe het eruit gaat zien.
Om te weten waar je naar kijkt, is het belangrijk om beelden te leren lezen. Dat doe je volgens Lucas Westerbeek door vragen stellen over wat je ziet: ,,Vraag je altijd af: waar zit ik naar te kijken? Want achter elk verhaal zit een maker die jou iets wil laten geloven.”
Wie is Lucas Westerbeek?
Lucas Westerbeek komt uit het onderwijs en begint samen met zijn vrouw, documentairemaker Silvia Bromet en schoonvader Frans een filmschool voor professionals, Bromet Film School. Uit heimwee naar het onderwijs en de jongeren start hij daarna Stichting De frisse blik, een filmschool waar jongeren leren film maken.
Pauze
Lucas: ,,Beeld komt heel krachtig binnen en daar word je heel makkelijk in meegenomen. Als je een krantenbericht leest, dan kun je dat makkelijk even teruglezen. Dan denk je: wat staat er nou eigenlijk? Maar beelden gaan veel sneller en je zet niet gauw een filmpje even stil om te bedenken wat je ziet. Dat maakt het dus lastig om te zien of iets misschien niet klopt.”
Ik zie ik zie wat jij niet ziet…
We krijgen op één dag evenveel informatie en beelden binnen als iemand uit de Middeleeuwen tijdens zijn hele leven. Al die beelden willen jou wat vertellen. En om die boodschap over te brengen maakt de maker keuzes. Het is daarom belangrijk om te weten hoe beelden gemaakt worden. Waar staat de camera? Wat doet een regisseur? Welke beelden zijn er tijdens de montage gekozen, of juist weggelaten? Wat is het effect van muziek onder beelden?
Lucas: ,,Er gebeurt heel veel in een film, waar je als kijker misschien geen idee van hebt. En als je dat wel hebt, heb je eigenlijk geen tijd om daarover na te denken.” Om toch kritisch naar beelden te kijken, kun je een aantal checks doen. Lucas legt uit waar je op kunt letten.
,,Je bewust zijn van het feit dat iemand jou probeert te beïnvloeden, is het belangrijkste dat ik iemand wil meegeven.”
Lucas Westerbeek
Check 1: Wat vraagt de interviewer?
Stel, twee filmmakers krijgen de opdracht om een straat in Nederland in beeld te brengen. De een krijgt de opdracht om die straat als een leuke, gezellige straat in beeld te brengen. De ander moet diezelfde straat juist negatief in beeld brengen. De interviewer is dan heel belangrijk.
Je kunt aan een bewoner vragen: wat vindt u heel erg slecht aan uw straat? Of juist: wat is er positief aan uw straat? Dan krijg je positieve en negatieve antwoorden. Lucas: ,,Als de filmmaker daarna de vragen eruit knipt, dan heeft de kijker geen idee dat de vraag het antwoord bepaalt. Makers laten de werkelijkheid zien zoals zij die willen laten zien.”
Check 2: Waar staat de camera?
Er zijn veel meer technieken die onze blik sturen. Zo bepaalt een cameraman waar de camera staat en wat wel en niet in beeld komt. Is de persoon in beeld dichtbij of veraf? Staat de persoon alleen of zie je nog meer gebeuren in beeld? De manier waarop iets in beeld wordt gebracht, bepaalt ook de betekenis die je eraan geeft.
Lucas: ,,Ik heb wel eens een verkiezingsbijeenkomst van een politicus gezien in Spijkenisse. Een cameraman had van dichtbij gefilmd, waardoor het heel druk leek met burgers. Een andere nieuwszender zette de camera juist zo neer dat er een totaalbeeld was van de ruimte. Toen bleken er vooral veel journalisten en weinig burgers te zijn. Dan zie je dat het camerawerk zorgt voor een ander beeld van de werkelijkheid. Daar maakt de filmmaker vaak een bewuste keuze in en dat heeft invloed op de betekenis van het beeld.”
Check 3: Luister naar de voice-over
Lucas: ,,Wat ik heel erg interessant vind, is de grens tussen wat waar is en wat niet waar is. Wat echt is en niet echt. Welk verhaal wil de maker vertellen? Hoe geeft een maker beelden extra gevoel of betekenis?” Een techniek om extra betekenis te geven is een voice-over, de vertellende stem die je hoort buiten beeld. De stem vertelt een verhaal bij de beelden, waardoor je weinig ruimte hebt om zelf betekenis aan beelden te geven.
Check 4: Welk gevoel geeft de muziek?
“Ook de muziek is heel erg bepalend voor de sfeer en het gevoel die de beelden bij je oproepen. Een vrolijk muziekje of juist dramatische klanken geven een heel andere betekenis aan wat je ziet.” Als je bijvoorbeeld iemand bang wil maken voor iets, werkt het goed om lage en dreigende tonen te gebruiken. Denk maar aan griezelfilms, zonder de muziek vinden we die nauwelijks eng. Vaak heb je het effect van muziek niet eens door, dat gaat onderbewust.
En die muziek heeft niets met de werkelijkheid te maken, want die is er in de montage overheen gezet. Bij een ongeluk in het echte leven klinkt nooit dramatische muziek. De maker wil daarmee een bepaald gevoel oproepen bij de beelden.
Check 5: Welk deel van de werkelijkheid zie je (niet)?
Lucas: ,,Het leukste is als mensen bij het kijken van een video doorhebben dat ze wel naar de werkelijkheid kijken, maar dat het een stukje van de werkelijkheid is. Dat er ook nog een heel stuk is dat ze niet hebben gezien. En dat ook hoort bij diezelfde werkelijkheid. Dat kan ook niet anders, de filmmaker kan niet alles laten zien.”
“Het belangrijkste dat ik zou willen meegeven is: wees je bewust van het feit dat de filmmaker jou probeert te beïnvloeden. Dat hoeft niet negatief te zijn en kan er ook voor zorgen dat je wordt meegenomen in een mooi verhaal. Maar dat kan ook zorgen dat jij desinformatie sneller gelooft. Eigenlijk zou je een soort bijsluiter moeten hebben, dat je weet waar je naar zit te kijken.”
Wil je zelf nog beter leren kritisch te kijken, lees dan ook dit artikel.
