Overslaan en naar inhoud

“Wees net zo kritisch op je medestanders als op je tegenstanders”

Grafieken, video’s of nieuwsberichten op sociale media kunnen er geloofwaardig uitzien, maar toch niet helemaal waar zijn. Gelukkig zijn er mensen die het leuk vinden om uit te zoeken of informatie klopt. Rudy BoumaTwitteraccount Rudy Bouma is zo iemand. Hij is journalist voor Nieuwsuur en besteedt veel van zijn tijd aan het controleren van informatie die op sociale media wordt verspreid. Handig dus om van hem te horen hoe je nepnieuws herkent en welke vormen van nepnieuws je tegen kan komen. Zo weet je beter waar je extra op kan letten.

Waarom is het belangrijk om nepnieuws tegen te gaan?

Als journalist vindt Rudy dat het zijn taak is om te strijden tegen nepnieuws en desinformatie. “Ik ben me daar echt voor in gaan zetten sinds ik de vorige Amerikaanse president Trump nepnieuws zag verspreiden en zag hoe groot de invloed is op de mensen die daarin geloven en op de maatschappij. Sinds de coronacrisis is de hoeveelheid desinformatie erg toegenomen en zag ik ook in mijn eigen sociale omgeving dat mensen daar soms in geloven.

Rudy Bouma (Foto: David van Benthem)

“Nu gebeurt er waar ik al langer voor waarschuwde: dat ook in Nederland online desinformatie en complottheorieën in het echte leven kunnen leiden tot geweld en intimidatie (Nieuwsuur uitzending met Rudy Bouma over complottheorieënNieuwsuur uitzending – Hoe complottheorieën zichtbaarder worden in Nederland) en schade aan de gezondheid (bijvoorbeeld door desinformatie over vaccins). Onderzoek van politicoloog Joe Uscinski Onderzoek van politicoloog Joe Uscinskiliet zien dat het complotdenken niet is toegenomen tussen 1890 en 2010. Er is nog niet onderzocht wat de impact van corona is op dit aantal. Wat we wel weten is dat de groep mensen die in complottheorieën gelooft, zichtbaarder is geworden en dat ze in hoger tempo berichten over complottheorieën verspreiden. Verder zijn de gevolgen van complottheorieën zijn veel groter geworden. Politici, journalisten en wetenschappers worden bijvoorbeeld bedreigd (Volkskrant artikelVolkskrant – Is het complotdenken in opkomst? ).”

Hoe spoort Rudy nepnieuws op en waar gaan die nepberichten over?

“Ik heb twee Twitter-accounts. Op mijn eigen account wordt veel nepnieuws met me gedeeld, door mensen die bijvoorbeeld twijfelen of een bericht echt waar is. Met mijn andere account volg ik complotdenkers. Via hen kom ik vaak in een fabeltjesfuik terecht, waardoor ik steeds meer nepberichten tegenkom.”

“Het woord fabeltjesfuik betekent dat mensen die geïnteresseerd zijn in complotten, door de werking van de sociale media steeds meer berichten over complotten aanbevolen krijgen. Dat noemen we ook wel een filterbubbel.”

“Wat ik nu vooral zie, zijn complotten over corona. Dat het virus bedacht is om de wereldbevolking onder controle te krijgen. Ook zie ik veel nepnieuws over vaccinaties. Bijvoorbeeld dat mensen zijn overleden door het vaccin, terwijl het niet door het vaccin komt (Twitterberichten met nepnieuws over het vaccinTwitterberichten Rudy Bouma nepnieuws coronavaccin). Of over de bijwerkingen van het vaccin, die nog helemaal niet bewezen zijn of klachten waarvan al onderzocht is dat die niet door het vaccin komen.”

In welke vorm kom je nepnieuws het meeste tegen en waar kunnen we dus op letten?

Je komt op internet vaak filmpjes of grafieken tegen met verontrustende cijfers. En regelmatig worden daar verkeerde conclusies uit getrokken. “Zo kwam ik bijvoorbeeld een grafiek tegen over corona in IsraëlTwitterbericht desinformatie sterftecijfers na vaccin. Op de grafiek zag ik een enorme piek in het aantal mensen dat overleed na een derde prik van het coronavaccin. De cijfers leken te kloppen, maar het kon toch niet waar zijn dat er heel veel mensen overleden door de derde prik? Het kostte me een dag om uit te zoeken hoe het zat: de derde prik was eerst gegeven aan doodzieke coronapatiënten die al op sterven lagen. Dus het was niet zo gek dat van deze groep veel mensen overleden. Alleen gingen ze niet dood aan hun derde prik, maar aan corona. Uit latere cijfers bleek wel dat het vaccin goed werkte.” (link naar Twitterbericht van Rudy hieroverTwitterbericht desinformatie sterftecijfers na vaccin).

“Daarnaast kun je extra waakzaam zijn als je foto’s ziet van grote groepen mensen. Soms worden oude foto’s van mensenmassa’s gebruikt om te doen alsof er veel mensen waren, zoals bij de actuele anticoronaprotesten” (Twitterbericht met voorbeeld 1Twitterbericht hoax coronaprotest, voorbeeld 2Twitterbericht hoax coronaprotest Parijs, voorbeeld 3Twitterbericht nepfoto's mensenmassa's). Dan is het goed om te controleren waar het beeld oorspronkelijk vandaan komt.

Wordt er een expert aan het woord gelaten? Controleer dan goed wat de achtergrond en bedoelingen zijn van die persoon en kijk of er meer experts zijn die het kunnen bevestigen. Soms worden er experts aan het woord gelaten die onwaarheden vertellen of helemaal geen expert blijken te zijn. Rudy besteedde er uitgebreid aandacht aan op zijn Twitter-accountTwitterbericht met voorbeelden van (nep)experts die nepnieuws verspreiden.

“Verder moeten je alarmbellen afgaan als je merkt dat een bericht op je emoties inspeelt, bijvoorbeeld wanneer je ergens angstig van wordt.” Als mensen bang worden van een bericht, zijn ze weer meer geneigd om het door te sturen (voorbeeld 1Twitterbericht Rudy Bouma ongevaccineerden waren wel welkom bij Sint optocht, voorbeeld 2Twitterbericht Rudy Bouma nepnieuws sint intocht). Je wil misschien graag anderen waarschuwen, maar voor je het weet heb je nepnieuws verspreid.

Wees net zo kritisch op je medestanders als op je tegenstanders

“Mijn belangrijkste tip om echt en nep te kunnen onderscheiden is: ga op zoek naar de oorspronkelijke bron van een bericht. En let ook op de intentie van de maker: heeft iemand misschien een commercieel of politiek belang?

Ik kreeg bijvoorbeeld een deel van een filmpjeYouTube video met eindtijddenker over situatie Australië opgestuurd via Whatsapp waarin iemand vertelt hoe erg het is met de coronamaatregelen in Australië. Als ik dat zie, denk ik ook, ja dat is wel heel extreem. Maar dan zoek ik de bron op en dan blijkt dat de afzender streng gelovige eindtijddenker (iemand die denkt dat de wereld vergaat) is. En die persoon is geen betrouwbare informatiebron, want hij is geen wetenschapper of journalist. Hij zoekt op internet alleen informatie bij elkaar die zijn overtuiging dat de wereld vergaat bevestigen. Wat ik dan dus doe, is ook andere betrouwbare bronnen raadplegen.”

“Kijk dus altijd kritisch naar de nieuwsberichten die je tegenkomt. Ik houd daarbij de slogan van comedian en nepnieuwschecker Harry Hol aan: wees net zo kritisch op je medestanders als op je tegenstanders.” (Twitterbericht Harry HolTwitterbericht met uitspraak van Harry Hol)

Dit artikel is onderdeel van 

Waarom geloven we nepnieuws? / Wie zegt het?
  1. Twitteraccount Rudy Bouma,
    https://twitter.com/rudybouma
  2. Nieuwsuur uitzending - Hoe complottheorieën zichtbaarder worden in Nederland,
    youtube.com/watch?v=XNbEVUlC2iw
  3. Onderzoek van politicoloog Joe Uscinski,
    uu.nl/achtergrond/complottheorieen-van-alle-tijden-en-toch-nieuw
  4. Volkskrant - Is het complotdenken in opkomst? ,
    volkskrant.nl/wetenschap/is-het-complotdenken-in-opkomst~b9500073/
  5. Twitterberichten Rudy Bouma nepnieuws coronavaccin,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1463239042754035721?s=20
  6. Twitterbericht desinformatie sterftecijfers na vaccin,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1440292018840690701?s=20
  7. Twitterbericht desinformatie sterftecijfers na vaccin,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1440292018840690701?s=20
  8. Twitterbericht hoax coronaprotest,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1422274499676880898?s=20
  9. Twitterbericht hoax coronaprotest Parijs,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1468605696241459202?s=20
  10. Twitterbericht nepfoto's mensenmassa's,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1457662066978918404?s=20
  11. Twitterbericht met voorbeelden van (nep)experts die nepnieuws verspreiden,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1468991831732011010?s=20
  12. Twitterbericht Rudy Bouma ongevaccineerden waren wel welkom bij Sint optocht,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1459953759065411587?s=20
  13. Twitterbericht Rudy Bouma nepnieuws sint intocht,
    https://twitter.com/rudybouma/status/1462141203621810176?s=20
  14. YouTube video met eindtijddenker over situatie Australië,
    https://youtu.be/_Rw9gIymKD4?t=478
  15. Twitterbericht met uitspraak van Harry Hol,
    https://twitter.com/harryhol/status/1330264047531544577?s=20
Kopieer koppeling